Pieter Bruegel de Oude, De volkstelling in Bethlehem, 1566
De Volkstelling van Bethlehem refereert aan een Bijbels thema (Lukas, 2.1), maar is gesitueerd in de middeleeuwen, in een Brabants dorp, gelegen in een weids en besneeuwd landschap. Het loopt tegen de avond, de zon gaat onder en de schaduwen worden lang. De mensen zijn nog steeds buiten, zoals het sociale leven in een middeleeuws dorp, met de krappe, donkere huizen, zich eigenlijk altijd buiten afspeelde, zelfs in de winter. De verbinding met het verhaal van de volkstelling te Bethlehem wordt allereerst gelegd door de titel. Pas na goed kijken zien we tussen de besneeuwde karren in het midden Jozef, die richting de drukke herberg wijst. Achter hem zit Maria op een ezel, met daarnaast een os. Bruegel kent Jozef en Maria nadrukkelijk en geheel afwijkend van wat in die tijd gebruikelijk was, geen centrale plaats toe. Ze bewegen zich (hoewel een ietsje groter weergegeven) onopvallend te midden van het alledaagse leven, waarmee de kunstenaar als het ware het vergankelijke verbindt met het eeuwige. Het verhulde karakter van de hoofdpersonen heeft mogelijk ook te maken met de tijd waarin het werk werd geschilderd, in 1566, het jaar van de Beeldenstorm, een periode waarin de katholieken zich vaak gedwongen voelden hun geloof in het verborgene te belijden.
